kutubhona

Исломга ғараз билан киргандилар. Чунки яҳудийлар мусулмонларга насороларга нисбатан кўпроқ нафрат, адоватли эдилар. Шунинг учун ўша олимлар тарафидан мусулмонларга кўплаб исроилиёт хабарлари сизиб кирди ва бу хабарлар билан оятларни шарҳлашни мукаммаллаштириш мақсадида Қуръон тафсирига қўшилиб қолди. Чунки илмий тадқиқотга бўлган ақллардаги эҳтирос ва майл кўплаб оятларни эшитган вақтда оятга боғлиқ нарсалар ҳақида сўраб суриштиришга ундади. Оятдаги каҳф соҳибларининг ити ҳақидаги қиссани эшитишса, итнинг ранги қандай бўлганини суриштиришарди. Агар:

فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا
– „«Уни (мақтулни) сўйилган сигирнинг бир бўлаги билан уринглар», дегандик“, [2:73]
оятини эшитишса, ўша «баъз» нима деб сўрашарди. Агар:

فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا
– „Бас, бандаларимиздан бир бандани топдиларки, Биз унга Ўз даргоҳимиздан раҳмат (яъни, пайғамбарлик) ато этган ва Ўз ҳузуримиздан илм берган эдик“, [18:65]
оятини эшитишса, Мусо учрашган ва ундан ўрганишни талаб қилган солиҳ банда ким, деб суриштиришар эди. Хизр қиссаси мана шундай пайдо бўлган. Шу зайлда қисса ва хабарлар кетма-кет келгани сари, улар ҳақида сўраб суриштираверишди. Уларнинг оятдаги солиҳ банда қатл қилган бола, тешилган кема, уларни меҳмон қилмаган қишлоқ, Мусо ва Шуайб ҳақида ҳамда Нуҳ кемасининг катталиги қандайлиги ва ҳоказолар ҳақида сўраб суриштирганларининг гувоҳи бўласиз. Уларнинг бу саволларига жавоб берадиган ва бу маълумотларга эҳтиёжларни тўсадиган, Таврот ва унга боғлиқ ҳошиялар ва шарҳлар ҳамда бу китобга кириб қолган афсоналар бўлиб, уларни яхши ниятдами, ёки ёмон ниятдами Исломни қабул қилган яҳудийлар нақл қилар эдилар. Исломни қабул қилган айрим насронийлар ҳам Инжилдан баъзи қисса ва хабарларни тафсирга киритишган. Лекин булар яҳудийлар олиб келган нарсаларга нисбатан жуда оз. Шу тарзда қисса ва хабарлар кўпайиб кетди. Ҳатто нақл қилинган тафсирдан ортиб кетди. Кўпгина тафсир китоблари мана шундай исроилиётлар ва бошқа қиссаю хабарлар билан тўлиб тошди. Исроилиётларни энг кўп киритган шахс Каъбул Аҳбор, Ваҳб ибн Мунаббаҳ ва Абдуллоҳ ибн Саломлар бўлган. Шу билан бу исроилиётлар бошқа хабар ва қиссалар қатори муфассирлар учун тафсир манбаларидан бирига айланиб қолди.

Бугунги кунда умматнинг муфассирларга эҳтиёжи

Тафсир илми муҳим шаръий маърифатлардан деб ҳисобланиши билан бирга шаръий илмларнинг улуғи ҳамдир. Шунинг учун ҳар қандай авлод ва ҳар қандай асрда унга албатта эътибор бермоғи лозим. Бугун уммат муфассирларга муҳтож. Чунки аввал бўлмаган янги-янги нарсалар юзага келди. Бу нарсалар агар Қуръонда зикр этилган куллиётлар (яхлит аҳкомлар)га дахлдор бўлса ёки жузъий ҳукмлар бу нарсаларга мувофиқ келса, уларни албатта билмоқ зарур.